Hüsn-i hat geleneği, İslâm kültürünün en karakteristik özelliklerinden biridir. Sanatsal yazı stillerinin her biri, hem kullanım amaçları hem de görsel nitelikleri bakımından farklılık gösterir. Kufi hattı da bu zengin yelpaze içinde belki de en çarpıcı görünüme sahip olanlardan biridir. Sert, köşeli ve geometrik hatları, erken İslâm döneminin ruhunu yansıtarak mimarî süslemelerden mushaf yazılarına kadar geniş bir kullanım alanı bulur.
KUFİ NEDİR?
Kufi kelimesi, Arapçada “Kûfe şehrine ait olan” anlamını taşır. Gerçekten de bu yazı stilinin ilk örneklerinin Kûfe bölgesinde ortaya çıktığına dair yaygın bir kanı vardır. Hat sanatında “kufi” ifadesi, genellikle yatay ve dikey çizgilerle belirginleşen, köşeli ve düz hatlı bir yazı formunu tanımlar. Bu özellikleri, diğer hat çeşitlerinden kolayca ayırt edilmesini sağlar.
Bununla birlikte, “kufi” terimi zaman içinde daha genel bir anlam kazanmış ve Arap yazısının erken dönemlerinde kullanılan farklı sert ve geometrik stilleri de kapsar hâle gelmiştir. Dolayısıyla, tek bir “kufi” yazı stili yerine, “kufi ailesi”nden söz etmek daha doğru olabilir. Burada önemli olan, hepsinin ortak paydasının düz, kare ve köşeli çizgilerle tanımlanması ve genelde süslemelerde tercih edilmesi.
KAFADA KUFİ NE ANLAMA GELİR?
Halk arasında veya popüler kültürde “kafada kufi” ifadesi zaman zaman, “başkalarının anlayamadığı karmaşık düşünceler” veya “geometrik ve düzenli, ama çözmesi zor bir düşünce yapısı” anlamında kullanılır. Aslında bu söylem, Kufi yazısının dışarıdan bakıldığında karışık ve zor okunur gibi görünmesine dair mecazi bir göndermedir. Zira Kufi, her ne kadar hat sanatının güçlü bir temsilcisi olsa da, inceliklerini anlamak uzmanlık gerektirir.
Bu ifadenin bir diğer yorumu ise kişinin “karşılaştığı sorunları kendine özgü yöntemlerle çözmeye çalıştığı, ancak etrafındakiler tarafından anlaşılmasının zor olduğu” şeklinde de değerlendirilebilir. Tıpkı Kufi hattının sıradan bir bakışla okunmakta zorlanılması gibi, “kafada kufi” fikirler de etraftakiler için anlaşılmaz olabilir. Bu yönüyle Kufi, sadece estetik bir yazı değil, aynı zamanda mecazi anlamlar yüklediğimiz bir kültürel motif.
KUFİ KELİMESİNİN ANLAMI NEDİR?
Sözcük kökeni itibarıyla “Kûfe’ye ait” ifadesiyle açıklanan Kufi, erken dönem Arapça yazı tiplerinden biridir. Ancak zamanla, Arap yazısının en karakteristik stillerinden birinin genel adı hâline gelmiş, daha geniş bir ifade alanına yayılmıştır. İslâm’ın erken yayılma döneminde Kur’an’ın birçok bölümü Kufi ile yazılmış, cami kitabelerinde ve mücevherlerde de bu yazı tarzına rastlanmıştır.
Kufi yazısının anlamsal yönüyse, tarihsel öneminden kaynaklanır. Arap yarımadasının yeni bir inanç sistemiyle tanıştığı ve İslâm medeniyetinin filizlendiği döneme denk gelmesi, Kufi’nin daha sonraki hat stilleri için de bir temel oluşturmasına neden olmuştur. Örneğin Naskh, Thuluth, Diwani gibi yazı formları, Kufi’den öğrendikleri bazı geometrik prensipleri daha zarif ve süslü yöntemlerle sentezlemiştir.
